Ziyaret, Türkiye’nin Afrika ülkeleriyle ilişkilerinde geçirdiği dönüşümün bir başka aşaması ve Afrika’da geçen yıl yaşanan hükümet değişikliğinden bu yana türünün ilk örneği. Dışişleri Bakanı Fidan daha sonra mevkidaşı Bakary Yaou Sangare ile ikili görüşme gerçekleştirdi.
Salı günü diplomatik kaynaklar, heyetin ziyareti sırasında ikili siyasi ve ekonomik ilişkilerin, Sahel bölgesindeki güncel gelişmelerin ve İsrail-Filistin çatışması da dahil olmak üzere bölgesel konuların tartışılmasının beklendiğini söyledi.
Türkiye, “Afrika Atılımı” içerisinde yer alıyor ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kıtadaki Türk varlığının Batı ülkelerinin “sömürgeci zihniyetinden” farklı olduğunu ve “kazan-kazan yaklaşımına” dayandığını her fırsatta vurguluyor.
Türkiye ile Nijer arasındaki ekonomik, siyasi ve askeri ilişkiler, yeni yönetimin iktidara gelmesinden sonra da devam etti.
Başbakan Zeine, Erdoğan’ın davetlisi olarak Şubat ayında Türkiye’yi ziyaret etti. Ayrıca Türkiye’deki savunma sanayi firmalarını da ziyaret etti.
Hükümet değişikliğinden bu yana Nijer’in değişen siyasi ve diplomatik dinamikleri çeşitli aktörler için yeni fırsatlar yarattı. General Abdurrahmane Tchiani liderliğindeki yeni yönetim, Batılı müttefikleriyle neredeyse tüm bağlarını kopardı. Şimdi ülkenin siyasi ve ekonomik kalkınmasını teşvik edecek yeni ittifaklar ve ilişkiler kurmaya çalışıyor.
Batı’nın Afrika’daki en yakın müttefiklerinden biri olarak kabul edilen Nijer’in yönetim değişikliği, en çok eski sömürgeci hükümdar Fransa ile ilişkilerini etkiledi. Tchiani iktidara geldikten kısa bir süre sonra, 4 Ağustos 2023’te Fransa ile askeri iş birliğini sonlandırdı ve 25 Ağustos’ta Fransa’nın Niamey Büyükelçisi Sylvain Itte’yi istenmeyen adam ilan etti. Fransa, Itte’yi ülkede tutma çabalarına rağmen, bu kararı açıkladı. Gayri meşru olan Itte, yeni hükümetle kedi fare oyunu oynadı ve yakalanmamak için neredeyse bir ay boyunca elçilik binasında kaldı. İnsanlar, Itte’nin ülkeyi terk etmesini talep ederek Fransız Büyükelçiliği önünde neredeyse her gün protestolar düzenlerken, yerleşkenin elektrik ve su kaynakları kesildi ve yiyecek teslimatları engellendi. Itte nihayet 27 Eylül’de Nijer’den ayrıldı. Itte’nin ayrılmasının ardından Fransa, Niamey’deki büyükelçiliğini kapattı ve 22 Aralık 2023’te 1.500 askerini ülkeden çekti.
Bu arada Nijer’in de üyesi olduğu Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), rejim değişikliğinin ardından Nijer’e çeşitli yaptırımlar uygularken, komşu ECOWAS üyesi ülkeler de Nijer’le tüm sınırlarını kapattı.
Değişimin ilk gününden bu yana ev hapsinde tutulan devrik lider Mohamed Bazoum’un serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi yönünde ECOWAS’ın defalarca yaptığı çağrılara rağmen hükümet bu çağrılara yanıt vermedi.
ECOWAS, Ağustos 2023’te Nijer’e askeri operasyon yapılabileceğini açıklamış ve krizlere müdahale etmek üzere kurulan yedek gücünün hazırlık yapması talimatını vermişti. Duyuru hem bölgesel hem de uluslararası alanda büyük ilgi görmesine rağmen ECOWAS, Nijer’e herhangi bir askeri müdahalede bulunmadı.
Yine askeri yönetim altındaki komşu ülkeler Mali ve Burkina Faso, Nijer’i ECOWAS operasyonu tehdidine karşı korumak için harekete geçti. Üç ülke, ECOWAS’ın olası askeri müdahalesine karşı ortak bir savunma gücü oluşturmak amacıyla Eylül 2023’te Sahel Devletleri İttifakı’nı (AES) kurdu. Ocak 2024’te üç ülke ECOWAS’tan çekildiklerini duyurdu ve bir konfederasyon kurmaya karar verdi. 6 Temmuz’da Nijer’de düzenlenen ilk AES zirvesinde ülkeler, konfederasyon kurulmasına olanak tanıyan ortak bir deklarasyona imza attı.
Nijer’in yeni hükümeti Fransa ile bağlarını kesmesine rağmen ABD ile diyaloğunu sürdürdü ve ABD’nin Niamey’e yeni atanan Büyükelçisi Kathleen FitzGibbon’un rejim değişikliğinden kısa bir süre sonra ülkeye girmesine izin verdi. ABD, Fransa’nın aksine, Nijer’e yardımın durdurulmasını önlemek için uzun süre hükümet değişikliğini darbe olarak nitelendirmekten kaçındı.
Darbenin ardından Niamey de Mali ve Burkina Faso gibi Rusya’ya yakınlaşmaya başladı. Bu dönemde ABD medyasında İran’ın Nijer’den uranyum almayı kabul ettiği ve iki ülke arasında ön anlaşma imzalandığı yönünde iddialar yer alıyordu. Bu raporların ardından ABD Afrika Komutanlığı’ndan (AFRICOM) bir heyet, 12-13 Mart tarihlerinde Niamey’i ziyaret ederek Nijer’in İran ve Rusya ile artan bağlarından duyduğu endişeyi dile getirerek hükümeti kızdırdı. Niamey, 17 Mart’ta ABD ile 2012 yılında imzaladığı askeri işbirliği anlaşmasını feshederek, ABD askerlerinin bir an önce ülkeden çekilmesini talep etmişti.
Nijer’de yaklaşık 1000 askeri ve insansız hava aracı üssü bulunan ABD, haziran ayında başlattığı geri çekilme sürecini büyük ölçüde tamamladı. ABD’nin Cibuti’deki kalıcı üssünden sonra Afrika’daki en büyük ikinci insansız hava aracı üssü olan Nijer 201, inşaatı ve finansmanı ABD tarafından ve mülkiyeti Nijerya ordusunun elinde olmak üzere 2019’dan beri faaliyet gösteriyor. Nijerya hükümetinden 10 yıllığına kiralanan üs, ABD’nin en büyük ve en pahalı insansız hava aracı üssü olarak kabul ediliyor; inşası 110 milyon dolara, bakımı ise yıllık 30 milyon dolara mal oluyor. Sahel’de önemli bir istihbarat ve gözetleme merkezi olmuştur.
Bu arada, Ocak ayında imzalanan askeri işbirliği anlaşması kapsamında Rus askeri eğitmenleri, Nijer güçlerine Moskova tarafından sağlanan hava savunma sistemleri konusunda eğitim vermek üzere Nisan ayında Nijer’e geldi.
Dünyanın en büyük uranyum tedarikçileri arasında yedinci sırada yer alan Nijer, 2022 yılında küresel uranyum arzının %5’ini karşılayacaktır.
Fransa’nın üçüncü, AB’nin ise ikinci büyük uranyum tedarikçisi olan Fransa, 311.110 metrik tonluk rezervleriyle yaklaşık 50 yıldır devlete ait nükleer enerji şirketi Orano aracılığıyla eski kolonisi Nijer’den uranyum tedarik ediyor. eskiden Areva olarak biliniyordu.
Yeni hükümetin Fransa ile diplomatik ve askeri ilişkileri sona erdirme kararının ardından Orano’nun kuzey Nijer’deki Imouraren uranyum yatağına ilişkin işletme lisansı 20 Haziran’da iptal edildi. Niamey, kararın nedeni olarak Orano’nun uyarılara rağmen bölgede madencilik faaliyetlerine başlamamasını gösterdi. . Orano, 2011 yılında Fukushima nükleer felaketinin ardından uranyum pazarındaki düşüş nedeniyle bölgedeki çalışmaları askıya almıştı.
Hükümet Mart ayında Orano’yu, madencilik faaliyetlerinin üç ay içinde başlamaması halinde ruhsatı iptal edeceği konusunda uyarmıştı.
Tahmini 200.000 ton rezervi olan Imouraren madeni, dünyanın en önemli uranyum yataklarından biri olarak kabul ediliyor.
