Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP), kuruluşunun 10. senesinde hava kirliliğinin çocuklar üstündeki oldukça yönlü tesirini mercek altına aldı. İstanbul’da düzenlenen Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nda hava kirliliği ve iklim krizinin çocuk sağlığı üstündeki tesirleri değişik boyutlarıyla, güncel bilimsel veriler ışığında tartışıldı; temiz havanın çocuklar için temel bir insan hakkı olduğu vurgulandı. Hava kalitesi, bilhassa sanayileşme ve kentleşmenin hızla arttığı ve/yada halihazırda yoğun olduğu bölgelerde, günümüzde insan sağlığının en mühim çevresel belirleyicisi. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) bakılırsa dünya genelinde 5 yaşından ufak her 10 çocuktan 1’i hava kirliliğine bağlı olarak yaşamını yitiriyor.
Zira çocuklar, hava kirliliği söz mevzusu olduğunda en kırılgan cemiyet kesimi. Fizyolojik ve metabolik özellikleri sebebiyle hava kirliliğinin negatif etkilerine daha açıklar. Akciğerleri ve bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemiş; solunum hızları daha çok ve kan-beyin bariyerleri daha geçirgen. Yetişkinlere bakılırsa açık havada daha oldukça zaman geçiriyorlar. Bununla beraber hava kirliliğinin tehlikeleri mevzusunda daha azca farkındalığa sahipler. Düşük sosyo-ekonomik statüye haiz hanelerde yaşayan ve çalışan çocuklar için risk daha da fazla. Erken dönemde hava kirliliğine maruz kalma yaşam boyu hasara yol açabiliyor.
Üç açık oturum ve bir forum oturumundan oluşan sempozyumun konuşmacıları içinde, Halk Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Nilay Etiler, Hanım Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Ddr. Bülent Tandoğan, Çocuk Alerji ve Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Haluk Çokuğraş, Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Zerrin Orbak, Çocuk Nefrolojisi Uzmanı Prof. Dr. Duygu Övünç Hacıhamdioğlu, Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta, İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı Dr. Selin Çakmakcı Karakaya ve Çocuk Hematoloji Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Emine Varlıklı yer aldı.
HALK SAĞLIĞI SORUNU
Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nun başkanlarından THHP Yürütme Kurulu Üyesi Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan şu şekilde konuştu: “Türkiye’de ölüm sebepleri içinde hava kirliliği 5. sırada. Devletimizde bir tek 2021’de 538 yenidoğan hava kirliliğinin yol açmış olduğu sıhhat sorunları sebebiyle yaşamını yitirdi; 0-6 günlük bebeklerde ölümlerin yüzde 10,1’i ve 7-27 günlük bebekler içinde ölümlerin yüzde 7,52’si hava kirliliğine atfediliyor. Bir tek ölümlere değil, hastalıklara da neden olan hava kirliliği, bir halk sağlığı sorunudur fakat bilhassa üstünde durulması ihtiyaç duyulan, önlenebilir bir sıhhat problemi olması. Hava kirliliği, etkili politikalar ve hava kirliliği kaynaklarının kontrolü ile engellenebilir.”
YENİDOĞAN ÖLÜMLERİ ENGELLENEBİLİR
Hamilelikte mühim hormonal değişimler olur ve hava kirliliği bu duyarlı dengeyi bozabilir. Toksinler, annenin solunum, dolaşım ve bağışıklık sistemi üstünden plasentadan fetüse geçiyor. Gebelikte kirleticilere maruz kalmak, erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskini artırıyor, evlatların ilerleyen yaşlarda kalıcı sıhhat sorunları yaşamasına niçin oluyor. Bebeklerin hayata sıhhatli bir başlangıç yapabilmelerinin, anne karnında temiz havaya erişimleri ile yakından ilgili bulunduğunu belirten uzmanlar, temiz havanın yüz binlerce yenidoğan ölümünü önleyebileceğinin altını çizdi.
Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nda, artan düzeylerde kirli havaya maruz kalmanın, epileptik nöbetler sebebi ile acil servise başvuruları arttırdığı gündeme getirildi. Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve otizm spektrum bozuklukları (OSB) şeklinde gelişimsel sorunlarda da gene hava kirliliğinin tesiri olduğu açıklandı.
AĞAÇLANDIRMANIN ÖNEMİ
Anne karnında ya da doğum esnasında maruziyet ile çocukluk çağı kanser riski içinde da doğrusal bir ilişki söz mevzusu. Internasyonal Kanser Araştırma Ajansı’nın kanserojen olarak tanımladığı PM2.5, NO₂, ozon ve benzen şeklinde kirleticiler, tümör gelişimini tetikleyerek çocukluk çağı kanserlerinin riskini artırıyor. Emekler, evlatların kansere yakalanmasında; annenin gebeyken kirli hava solumasının yüzde 32, doğum sonrası maruz kalmasının yüzde 37 ve babanın maruziyetinin ise yüzde 12 oranında etkili bulunduğunu gözler önüne serdi. Sempozyumda, hava kirliliğinin ve buna bağlı kanser şeklinde hastalıkların önlenmesinde yönetimlere büyük bir vazife düşmüş olduğu vurgulandı. Bir bilimsel çalışmaya bakılırsa ağaçlandırmanın hava kirliliğine bağlı kanser gelişimini yüzde 20 azaltabileceğine dikkat çekildi.
YAŞAM KALİTESİNİ ETKİLİYOR
“Günümüzde, 2 milyar çocuğun hava kirliliğinden şiddetli şekilde etkilendiği tahmin ediliyor. Çocukluk döneminde kirli havaya maruz kalan bireylerde genetik faktörlerin de etkisiyle ilerleyen yaşlarda Alzheimer hastalığı riskinin arttığını ortaya koyan emekler bulunmaktadır” diyen Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nun başkanlarından Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta sözlerini şu şekilde sürdürdü:
“Gebelik ve çocuklukta hava kirliliğine maruz kalmanın beyin gelişimi üstüne negatif tesirleri olduğu saptandı. Üstelik bu negatif etkisinde bırakır, hava kirliliği için Avrupa Birliğince izin verilen limitlerin altında da gözlemlendi. Özetlemek gerekirse, insan yaşamı süresi süresince olası kalp-damar, solunum, merkezi sinir sistemine yönelik hastalıkların ortaya çıkmasında hava kirliliğinin tesiri var. Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nda dinlediğimiz bilimsel emekler, temiz havanın çocuk sağlığı ve iyilik hali ile ilişkili bulunduğunu, yetişkinlik döneminde yaşam kalitesine tesir ettiğini ortaya koyuyor.”
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ ZAYIFLATIYOR
Hava kirliliği, solunum sistemi hastalıklarının oluşmasındaki temel etkenlerden. Hava kalitesindeki değişimler, bilhassa influenza ve RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs şeklinde viral spesifik solunum yolu enfeksiyonları daha sık görülüyor. Her yıl dünyada 33 milyon bebek RSV enfeksiyonu geçiriyor, 100 bine yakın çocuk bu yüzden yaşamını kaybediyor. Kirli hava evlatların bağışıklık sistemini zayıflatıyor. Çocuklar; zatürre, bronşiolit ve alerjik bronşit şeklinde hastalıklara karşı savunmasız kalıyorlar. Gene astım sıklığı ve sertliği artarken hastalık süreleri uzuyor. Son yıllarda meydana getirilen geniş ölçekli emekler PM2.5 maruziyetinin kronik böbrek hastalığı, hipertansiyon ve böbrek iltihabı riskini de artırdığını ortaya koydu. Hava kirliliği ne kadar yüksekse böbreklere o denli fazla yük biniyor; böylece ileride hipertansiyon yada böbrek hastalığına yakalanma riski artıyor.
Ek olarak hava kirliliğinin çocuklarda aşırı kiloluluk, diyabet, D vitamini eksikliği, osteoporoz ve tiroid bozuklukları, hipertansiyon ile buna bağlı kalp krizi ve inme, multiple skleroz (MS) ve uyku bozukluklarıyla bağlantılı olduğu belirtiliyor.
AİLELER ENDİŞELİ
Öte taraftan 2022 senesinde meydana getirilen bir kamuoyu araştırmasına bakılırsa Türkiye’de hava kirliliğinin hastalıklara niçin olduğu biliniyor; toplumun mühim bir kısmı hava kirliliğini direkt hastalıkla ilişkilendiriyor. Hava kirliliği denildiğinde akla ilk gelen kavramların yüzde 27,5’i hastalıkla ilgili. Çocuğu olan iştirakçilerin yüzde 87,4’ü, evlatlarının kirli hava solumaktan dolayı hastalanmasından kaygı ediyor.
Temiz Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel de şunları kaydetti: “İklim krizi ve hava kirliliği sağlığın çevresel belirleyicilerinin başlangıcında gelen ve birbiri ile iç içe geçmiş iki yaşamsal mesele. Her ikisinin de en mühim kaynakları fosil yakıtların kullanıldığı insan faaliyetleri. Hava sıcaklıklarında artış, ozon oluşumunu ve partikül yoğunluğunu arttırarak hava kirliliğinin sıhhat risklerini daha da belirgin hale getiriyor. Hava kirliliğinin önlenmesi için yapılması gerekenler mevzusunda Temiz Hava Hakkı Platformu olarak siyaset, araştırma ve bilgilendirme çalışmalarımıza devam edeceğiz. Önlenebilir bir halk problemi olan hava kirliliği, gelir grubundan bağımsız, tüm evlatları ve insanları etkiliyor. Karar vericilere ve topluma açık çağrımız: Türkiye’de PM2.5 için limit kıymet belirlenmeli. Bunun için hedeftemizhava.org sayfasında bir kampanya başlattık. Herkesi, temel bir çocuk ve insan hakkı olan temiz hava hakkını savunmaya çağrı ediyoruz.”
TEMİZ HAVA HAKKI
Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu’nun netice bildirgesinde, “Evlatların temiz hava hakkı, yaşam ve sıhhat hakkının ayrılmaz bir parçası. Hava kirliliği ve iklim krizi, yalnızca çevresel değil; bununla beraber çocuk hakları ve toplumsal hakkaniyet problemi. Kirliliğin önlenmesi, bir tek teknik önlemlerle değil; enerji, ulaşım, kentleşme ve sıhhat politikalarında çocuk odaklı yaklaşımların benimsenmesiyle mümkün. Evlatların temiz hava hakkını korumak için bilimsel veriye dayalı, adil ve sürdürülebilir politikalar geliştirilmelidir” denildi.
Bilimsel toplantı kapsamında, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Hastanesi Onkoloji Bölümünde lösemi tedavisi gören ve Farabi İlk ve Orta Okulu öğrencilerinin yapmış olduğu ‘Temiz Hava Haktır’ temalı resimler de sergilendi.
[email protected]
Kaynak: Haber Merkezi
